Το παρακάτω αποτέλεσε εισήγηση στην εκδήλωση για τα γενέθλια του στεκιού πολιτιστικών ομάδων στο ρέθυμνο με θέμα «καταλήψεις και κέντρα αγώνα» στις 2/6/17. Στην εκδήλωση συμμετείχαν και σύντροφοι από τις καταλήψεις rosa nera και ευαγγελισμό.
Δεν χρειάζεται να υπάρξει κάποιο μεμονωμένο περιστατικό για να ανοίξει ένας κύκλος συζητήσεων και εκδηλώσεων όσον αφορά τις καταλήψεις και τα κέντρα αγώνα και την σημασία αυτών. Όμως αξίζει να αναφερθεί ότι με την οργανωμένη επίθεση από την πλευρά του ελληνικού κράτους προς τους χώρους αυτούς τον τελευταίο καιρό πλέον η ανάγκη μπαίνει πιο επιτακτικά να ανοίγουμε τέτοιες συζητήσεις. Έτσι εμείς επιλέξαμε να μιλήσουμε γι αυτό το θέμα, γιατί τέτοιου είδους πρακτικές και μέσα πολιτικοποίησης δεν τα θεωρούμε ούτε απαρχαιωμένα και δοκιμασμένα, ούτε καταδικασμένα να αποτύχουν, αλλά ως μια πρώτη επίθεση στα θεμέλια του καπιταλισμού και γενικότερα στα κράτη που σκοπό έχουν την διατήρηση της ομαλότητας και της εξουσίας πάνω μας.
Στην Ελλάδα οι πρώτες καταλήψεις προκύπτουν είτε από ανάγκη για επιβίωση είτε από υποκείμενα που διεκδικούν διαβίωση με τους δικούς τους όρους. Οι πρώτες καταλήψεις που γίνονται τη δεκαετία του 80 είναι στεγαστικές και εμφανίζουν περιορισμένα πολιτικά χαρακτηριστικά και προτάγματα τόσο από τους καταληψίες όσο και από τις ίδιες τις καταλήψεις έτσι οι κινηματικές ανάγκες την περίοδο αυτή καλύπτονται περισσότερο από κοινωνικούς χώρους- στέκια.
Οι περισσότερες εμφανίζονται -προκύπτουν χωρίς πολιτικά προτάγματα, ανοργάνωτα ως αυθόρμητη απάντηση στην κοινωνική και οικονομική καταπίεση που δέχονται καταπιεσμένα κομμάτια. Πρόκειται κυρίως για μεμονωμένα άτομα ή ομάδες που ανήκουν σε ένα κύμα μεταναστών/-στριών που φτάνουν την δεκαετία του 90’ και είναι άστεγοι. Για τις πολιτικές καταλήψεις σημαντική ήταν και η εμπειρία – εξοικείωση από τις καταλήψεις στην Νομική και το Πολυτεχνείο καθώς και καταλήψεις σε πολλές σχολές και σχολεία κατά την διάρκεια της μεταπολίτευσης ως μέσο πίεσης. Καθοριστική, βέβαια, ήταν η επαφή με τις καταλήψεις και τους καταληψίες δυτικών χωρών όπως Λονδίνο , Άμστερνταμ, Βερολίνο που έγινε κυρίως μέσο του inter-rail και του Magic bus.
Μετά την άνοδο του πασοκ το ‘ 81 γίνεται η πρώτη κατάληψη, ταυτόχρονα πολιτική και στεγαστική , στην οδό Βαλτετσίου στα Εξάρχεια. Ο χώρος εξελίσσεται σε κέντρο οργάνωσης αντικρατικών αγώνων, στιγματίζεται από κρατικούς μηχανισμούς ως εστία ανομίας και χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Λίγους μήνες αργότερα εκκενώνεται βίαια , πραγματοποιούνται συλλήψεις και οι καταληψίες στοχοποιούνται. Ακολουθούν καταλήψεις σε νέο ηράκλειο , ηράκλειο και χαριλάου τρικούπη. Οι εκκενώσεις είναι γρήγορες με συλλήψεις των καταληψιών πυροδοτώντας όμως την κατάληψη διαρκώς και νέων χώρων. Το ’88 δημιουργείται στην κυψέλη η κατάληψη’’ λελας καραγιάννη’’ μία από τις μακροβιότερες καταλήψεις. Ενώ σημαντική την ίδια χρονιά είναι και η κατάληψη «πάτμου και καραβία» όπου οι κάτοικοι αντιτασσόμενοι στις κρατικές πολιτικές για την αναδιαμόρφωση του χώρου και δημιουργία σχολείου στηρίζουν την κατάληψη και διεκδικούν έναν ελεύθερο πολιτιστικό χώρο καθώς και την δημιουργία σχολείου στο διπλανό κτίριο. Το ’89 εμφανίζεται μετά από δεύτερη προσπάθεια κατάληψης η’’ βίλλα αμαλίας’’ άλλη μία από τις μακροβιότερες καταλήψεις. Η κατάληψη γίνεται από πάνκιδες και φέρνει στην Ελλάδα το diy. Γενικότερα την περίοδο 1988-1991 έχουμε ένα καταληψιακό κύμα όπως Κεραμεικού και Μυλλερού, Φυλής και Φερών, Ακομινάτου κ.ά.
Όπως είναι φυσικό καταλήψεις δεν γίνονται αποκλειστικά στον αθηναϊκό χώρο αλλά και στην Θες/νικη όπως η ΄΄Βίλα Βαρβάρας΄΄, η ΄΄Δέλτα΄΄, η Terra Incognita, η φάμπρικα υφανέτ, κατάληψη ορφανατροφείου κ.ά. Με την νέα χιλιετία αυτό το κύμα καταλήψεων εμφανίζεται και στην ευρύτερη επαρχία όπως στο Ηράκλειο Κρήτης με τον ευαγγελισμό, την Αυτοδιαχειριζόμενη Εστία, την κατάληψη στο ΠΙΚΠΑ, στα Χανιά η Rosa Nera, Παπαδοπέτρου και το αυτοδιαχειριζόμενο στέκι πολυτεχνείου, Στο Ρέθυμνο το αυτοδιαχειριζόμενο στέκι στο Πανεπιστήμιο και η κατάληψη Παπαμιχελάκη,στη Πάτρα η ΄΄Μαραγκοπούλειο΄΄, κατάληψη Παραρτήματος, στο Βόλο η ΄΄Ματσάγκου΄΄ στα Γιάννενα, Αγρίνιο και άλλες περιοχές.
Οι πρώτες αυτές καταλήψεις αντιμετωπίζονται φανερά εχθρικά με τους καταληψίες να στιγματίζονται από την αριστερά ως προβοκάτορες/πρακτορες και από την δεξιά ως ‘’αλήτες’’. Η καταστολή, ωστόσο, δεν καταφέρνει να λειτουργήσει ανασταλτικά. Χώροι συνεχίζουν να καταλαμβάνονται όπως είδαμε σε όλη την χώρα.
Όσο για την Ευρώπη βλέπουμε πως καταλήψεις και κέντρα αγώνα αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους μετά τον Μάη ’68. Αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της αδυναμίας που είχε το κράτος εν γένει στην Ευρώπη, να καλύψει βασικές ανάγκες των πολιτών του. Αξίζει να σημειωθεί πως οι καταλήψεις γινόταν και από (άκρο)-αριστερές ομάδες μαρξιστές ή μη καθώς παρατηρείται από πλευράς των ομάδων αυτών μια πλήρη αποδόμηση των κομματικών μηχανισμών.
Έτσι, έχουμε στην Μ.Βρετανία μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όπου στο τέλος του, άφησε ένα κράτος κατεστραμμένο όσον αφορά τις υλικές ζημιές κι ένα μεγάλο μερίδιο πολιτών του χωρίς στέγη να αρχίζουν κι οι πρώτες καταλήψεις για να καλύψουν τις ανάγκες αυτές. Μετά το 2000 οι περισσότερες είναι στεγαστικές ή για καλλιτεχνική έκφραση κι όχι πολιτικές. Το πρόβλημα της στέγασης υπάρχει και στην Δανία την δεκαετία του ΄70 και σε συνδυασμό με την υψηλή ανεργία, δίνουν το έναυσμα σε αριστερούς, ακτιβιστές, πανκ και ανέργους να αρχίσουν να λαμβάνουν δράση όσον αφορά την κατάληψη κτιρίων. Μέσα στα ίδια σχεδόν πλαίσια, στα μέσα της δεκαετίας του ’60 στην Ολλανδία, η ανάγκη στέγης κι η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας οδηγεί κάποιον κόσμο στην κατάληψη κτιρίων. Περνάμε και στη δυτική Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του ’70 που αρχίζουν κάποιες καταλήψεις από άκρο-αριστερούς και αντιεξουσιαστές. Με την ένωση των δύο κρατών το ’90, έχουμε ένα πρόσφορο έδαφος για τέτοιου είδους πρακτικές, καθώς οι αλλαγές αυτές στο κράτος είχε ως αποτέλεσμα πολλά κτίρια να μείνουν άδεια κι ανεκμετάλλευτα κι ο ανταγωνιστικός-αντιδραστικός κόσμος να έχει ένα νέο πεδίο δράσης. Ωστόσο, καθώς τα χρόνια πέρασαν ακολούθησαν πολλές εκκενώσεις και συλλήψεις. Κάπως έτσι φτάνουμε και στην Ιταλία του ’68 όπου εκεί κομμουνιστές κι αναρχικοί αρχίζουν τη δράση τους καταλαμβάνοντας κτίρια και δίνοντας τους την ονομασία ΄΄αυτοδιαχειριζόμενα κατειλημμένα κοινωνικά κέντρα΄΄. Με τον τρόπο αυτό, ήθελαν να αντισταθούν στη μισθωτή σκλαβιά και να απεξαρτητοποιηθούν από εργατικά συνδικάτα και κόμματα της αριστεράς.
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, το κράτος από την πλευρά του άρχισε να νομιμοποιεί τέτοια κτίρια κάτι που όπως φάνηκε αποδείχτηκε η πιο αποτελεσματική αντεπαναστατική δράση από πλευράς του.
Περνώντας στις ίδιες τις καταλήψεις και τα κέντρα αγώνα και την σημασία που βρίσκουμε εμείς στα μέρη αυτά, τα βλέπουμε ως απελευθερωμένα/επανοικειοποιημένα εδάφη, στα οποία παύουν να ισχύουν οι όροι ύπαρξης που επιβάλλει το υπάρχον σύστημα. Η λογική του κέρδους και της εκμετάλλευσης, η ιδιοκτησία καθώς και οι νόμοι που ορίζονται από κράτος και κεφάλαιο σταματούν εκεί που ξεκινούν οι καταλήψεις καθώς μέσα από αυτές παίρνουμε τη ζωή στα χέρια μας και την ορίζουμε σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Οι αρχές της αυτοργάνωσης, της οριζοντιότητας και της αλληλεγγύης με βάση τις οποίες λειτουργούν αυτές οι δομές οδηγούν στο χτίσιμο συντροφικών και ισότιμων σχέσεων απαλλαγμένων από τις διακρίσεις και τον ατομικισμό του υπάρχοντος κολαστηρίου. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τις καταλήψεις κύτταρα ελευθερίας και παραδείγματα της κοινωνίας που οραματιζόμαστε για το αύριο, στο σήμερα και το τώρα.
Ωστόσο δεν σταματούν εκεί. Τα κατειλημμένα εγχειρήματα καλύπτουν τις ανάγκες των καταπιεσμένων τόσο υλικές (π.χ. δικαίωμα στη στέγη, πρόσβαση σε αγαθά) όσο και κοινωνικές (π.χ. ελεύθερη έκφραση και δημιουργία)με όρους ανταγωνιστικούς προς το κράτος και το κεφάλαιο στεγάζοντας και δίνοντας ελεύθερη πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά. Επίσης σε χώρους τέτοιους λαμβάνουν χώρα δραστηριότητες και εκδηλώσεις που βασίζονται σε αντιεμπορευματικούς όρους . Παράλληλα φιλοξενούνται πολιτικές και κινηματικές διαδικασίες, συνελεύσεις, συλλογικότητες και κινηματικές υποδομές. Έτσι, εντός τους, πραγματοποιούνται πολιτικές ζυμώσεις και αλληλεπιδράσεις, γεννιέται συντροφικότητα και πολιτικές σχέσεις. Οι κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούνται και οι δράσεις που ξεπηδούν από αυτές αλληλεπιδρούν με τις κοινωνικές δυναμικές και ορθώνουν αναχώματα στην επέλαση της κυριαρχίας.
Έτσι οι καταλήψεις λειτουργούν τόσο ως παραδείγματα οργάνωσης της αυριανής κοινωνίας όσο και ως εστίες αντίστασης που στηρίζουν τον κόσμο του αγώνα και βάζουν αιχμές στο σήμερα, ανοίγοντας το δρόμο για την κοινωνική απελευθέρωση.
Οι περισσότερες πληροφορίες αντλήθηκαν από την «εστία ανομίας» ( Γενάρης 2013), το 21ο φύλλο της «άπατρις» και από την εκπομπή «Μπορεί αλλάξει Κεμάλ» , Καταλήψεις του κόσμου.
